| |
ATMOSFER VE ÖZELLİKLERİ
Dünya'yı gazlardan meydana gelen bir geosfer (tabaka) kuşatır. Buna atmosfer denir.
Atmosferin Katları Atmosfer, yerçekimi etkisiyle iç içe kürelerden meydana gelmiştir. Bunların yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklıdır.
Troposfer: Atmosfer'in en alt tabakasıdır. Ekvator üzerindeki kalınlığı 16-17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9 - 10 km dir. Bunun nedeni, Ekvator'daki hava kütlelerinin ısınarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalmasıdır.
İklim olayları Troposfer'in 3 - 4 km lik kısmında meydana gelir. Çünkü, iklim olaylarında çok etkili olan su buharı Troposfer'in 3 - 4 km lik kısmında bulunur. Troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır.
Atmosfer'deki gazların % 75'i Troposfer katında bulunmaktadır. Troposfer'deki gazların oranı şöyledir:
Azot: % 78
Oksijen: % 21
Diğer gazlar: % 1 (Karbondioksit, ozon, neon, vb.)
Troposfer içerisinde yükseldikçe gazların oranı değişmediği halde miktarları azalmaktadır. Buna bağlı olarak yoğunluk da azalır.
Stratosfer: Troposfer'den itibaren 17 - 30 km ler arasında bulunur. Bu tabakada su buharı olmadığı için, iklim olayı görülmez. Stratosfer'de sıcaklık değişimi yok gibidir. Sıcaklık -45°C civarındadır. Stratosferde yerçekimi çok azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler.
Şemosfer: Stratosfer'den sonra 30 - 90 km ler arasında bulunur. İki kısımdan oluşur
Yeryüzünden çeşitli etkilerle çıkan gazlar yerçekimiyle Dünyanın çevresinde tutularak gaz tabakası olan Atmosferi oluşturur.
ATMOSFERİN YAPISI:Atmosferin yapısı, rengi, sıcaklığı, basıncı, canlı yaşamına uygunluğu Atmosferin önemli özelliklerindendir.
1)ATMOSFERİN YAPISI:Atmosfer çeşitli gazlardan oluşmuştur. Atmosferde %78 azot, %21 oksijen, %1 su buharı,Karbondioksit vb. gazlar vardır.
2)ATMOSFERİN RENGİ:Atmosfer, saydam ve renksizdir.Ancak Güneş ve yıldızlardan gelen mavi renkli ışınları tutup dağıtarak mavi görünür.
3)ATMOSFERİN SAYDAMLIĞI:Atmosferdeki gazlar ışığı geçirdiğinden Atmosfer saydam görünümlüdür.Ancak ışığı tutan sis, pus ve toz saydamlığı azaltır.
4)ATMOSFERİN SICAKLIĞI:Atmosferdeki gazlar özellikle subuharı güneşten gelen ve yerden yansıyan ışınları tutarak ısınır.Atmosfer Güneşten gelen ısıyı tutarak yerin fazla ısınmasını önler.Yerden yansıyan ısıyı tutarak fazla soğumayı önler.Böylece Atmosfer, ısıyı canlıların yaşamına uygun hale getirir.Ayrıca çok ısınan bölgelerin ısısını, az ısınan bölgelere dağıtarak Dünya da ısı dengesini kurmaya çalışır.
Atmosfer’in Katları
Atmosfer kendini oluşturan gazların karışımı ve gidişindeki farklılıklar nedeniyle çeşitli katlara ayrılmıştır. Bu katlar yeryüzünden yukarılara doğru troposfer, stratosfer, şemosfer, iyonosfer ve ekzosfer şeklinde sıralanır.
Troposfer
• Atmosferin, yeryüzüne temas eden, alt bölümüdür.
• Tüm gazların % 75’inin bulunduğu bu katmanda yoğunluk en fazladır.
• Troposfer, yerden havaya yansıyan ışınlarla alttan yukarıya doğru ısınır. Bu nedenle alt kısımları daha sıcaktır. Yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 m’de yaklaşık 0,5°C azalır.
• Su buharının tamamı troposferde bulunduğu için tüm meteorolojik olaylar burada oluşur.
• Güçlü yatay ve dikey hava hareketleri görülür.
• Yerden yüksekliği 6 – 16 km arasında değişir.
Stratosfer
• Troposferin üstündeki katmandır.
• Yatay hava hareketleri görülür.
• Su buharı hemen hemen hiç bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşamaz. Bu nedenle sıcaklık dağılışı oldukça düzgündür.
• Sıcaklık her yerde yaklaşık -50°C’dir.
• Üst sınırı yerden 25 – 30 km yüksekliktedir.
Şemosfer
• Stratosfer ile İyonosfer arasındaki katmandır.
• Stratosfer ile Şemosfer arasındaki 19-45 km’ler arasında oksijen azot haline gelerek ultraviyole ışınlarını tutar.
• Üst sınırı yerden 80 – 90 km yüksekliktedir.
İyonosfer
• Mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının, molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır.
• Yerçekimi azaldığı için iklim üzerinde belirgin bir etkisi yoktur.
• Radyo dalgalarını yansıtır
• Üst sınırı yerden 250 – 300 km yüksekliktedir.
Eksosfer (Jeokronyum)
• En üst tabakadır.
• Yerçekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir.
• Hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar bulunur.
• Atmosfer ile uzay arasında geçiş alanıdır.
• Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10.000 km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir.
Atmosfer'in Faydaları
• iklim olayları meydana gelir.
• Canlı yaşamı için gerekli gazları ihtiva eder.
• Güneş'ten gelen zararlı ışınları tutar.
• Dünya'nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller.
• Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller.
• Uzaydan gelen meteorların parçalanmasına neden olur.
• Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar. Bir başka ifade ile gölgelerin tam karanlık olmasını önler.
• Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar.
• Hava akımları sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğuk olmasını engeller.
|
|